Iniciar unha conversa con alguén que non coñeces pode ser raro ao principio. Comezamos tímidas, presentándonos, falando baixiño e achegando a orella para escoitar mellor. Pero, co paso dos minutos, fomos avivando a charla con preguntas, reflexións e experiencias compartidas, intercambiamos puntos de vista e, ao final, esquecemos case onde estabamos. Esta foi a esencia do Escoitadoiro que celebramos no Compostela máis Solidaria.
Pero, antes de nada: que é un “escoitadoiro”?
Para definir un “escoitadoiro” igual é máis fácil explicar o que non é. Por exemplo, non é o lugar das voces habituais de expertas, académicas ou opinadores, senón que é o desas voces que non están no relato convencional, pero que falan dende a verdade e o coñecemento directo de realidades complexas, das que non sabemos moito.
Non é unha charla ao uso nin unha conferencia. Ser público dun escoitadoiro require unha vontade clara -de coñecer, de saber máis- por parte do público. Por tanto, son necesarias unha actitude de escoita activa, vontade de entendemento e empatía.
Un escoitadoiro é un espazo de encontro, de tecer rede, no que as persoas -e moi especialmente as persoas que falan nel- están sempre no centro.
Este escoitadoiro…
Se os escoitadoiros xa son de por si formatos especiais, este o foi un pouco máis aínda. Celebrouse dentro do marco de Compostela máis Solidaria, organizado pola Coordinadora Galega de ONGD. Pero a dinámica na que participamos foi deseñada e mediada pola organización Ecos do Sur e máis concretamente polas profesionais de orixe migrante que forman parte dela.
Nel, varias persoas migrantes compartiron con outras persoas —algunhas migrantes e outras non— a súa experiencia. Unha dinámica que bautizaron como “bibliotecas humanas” e que buscaba xerar un espazo seguro de escoita activa e conversa amable, na que cada quen comparte o que quere, sen presións e sen expectativas.
A Casa das Máquinas de Santiago encheuse así de pequenos grupos sentados en círculos, cada un deles conformado por persoas con diferentes contextos e experiencias na mochila, pero con algo en común: o desexo de comprender.
“Unha vez migras, vas arrastrar iso sempre, tanto aquí como alí. O único sitio onde estás libre desa carga é mentres voas, no avión.” Isto díxonolo Mounir, cando Ouseyyndou lle preguntou como, tras máis de dúas décadas fóra, se sentía ao pensar en volver a Marrocos.
Preguntouno porque Mounir chegou aquí con tan só 7 anos, como polizón nunha patera, e botou a infancia e adolescencia percorrendo distintas comunidades autónomas, buscando un lugar seguro no que medrar. Así foi como nos contou que supón ser neno cando non existe unha protección real da administración: non entendes o idioma, estás en centros que ás veces parecen cárceres, e acabas rodeado de persoas en situacións de moita vulnerabilidade, o que te arrastra a ti tamén.
Mentres nós falabamos sobre como é medrar nun país sen documentos, noutras mesas conversábase sobre activismo político en Rusia, a persecución do Estado Islámico en Afganistán ou as condicións abusivas nas que moitas mulleres migrantes atopan como traballadoras internas do fogar.
“Unha vez migras, vas arrastrar iso sempre, tanto aquí como alí. O único sitio onde estás libre desa carga é mentres voas, no avión.”
Entre o borboriño das conversas alleas, a conversa con Mounir axudounos a entender o que supón ser apátrida a día de hoxe. El marchou do seu país cando era moi pequeno e nacera nunha zona rural de Marrocos, na casa, sen rexistro oficial. Tras moitos anos de loita, conseguiu papeles como apátrida e vive aquí, aínda que non pode volver ao seu país natal.
Eu pregunteille polos dereitos —ou a ausencia deles— que implica estar na súa situación. Pedro interesouse polas trabas administrativas coas que se atopou ao longo do proceso e Ouseyyndou quixo saber se aínda ten espazos nos que falar árabe e coñecer xente da súa comunidade.
Mentres nós falabamos, Adela VV, artista e relatora gráfica, movíase entre os grupos, silenciosa, libreta e lápices en man. Días despois, compartiunos os relatogramas das conversas:
Seguiamos a falar con Mounir, pero tamén a escoitar de fondo as risas, o ton cada vez máis distendido dos outros círculos de conversas. Nun deses pequenos círculos efémeros de confianza Pavel, activista ruso que non conseguiu asilo en España, preguntoulle ás súas escoitadoiras —todas galegas— se elas tamén eran migrantes.
Parece un detalle pequeno, pero en realidade é moi significativo: cando as persoas realmente conectan, empeza a tecerse comunidade.
E iso, xustamente, foi o que pasou o 4 de xuño en Compostela: o Escoitadoiro xerou un espazo no que a escoita activa se converteu nun acto de confianza e humanidade. Un momento para parar, entender e entendernos no medio da desinformación e o ruído.
Sofía Caamaño, autora desta pequena crónica en primeira persoa, é xornalista e xestora cultural. Formou parte do grupo de persoas, amplo e diverso, que participou no Escoitadoiro de Compostela máis Solidaria 2025 xunto con Mounir, Johana, Mariana, Pavel, Natalia e Omid, protagonistas e centro desta actividade.
Tanto ela como as demais escoitadoiras participaron nunha formación previa e recolleron dixitalmente as conversas das que formaron parte. O resultado da súa experiencia destinarase ao Repositorio da Memoria Migrante que impulsan as traballadoras da organización Ecos do Sur.
